TUFTEBREEN: Er eit mektig syn. Då me bikka over kanten og såg ned att på han, utbraut Karl: «Jeg fikk frysninger nå, sånn på ekte!»
Lesetid: 10 minutter
Å gå i kompakt sommarsnø vil eg samanlikne med å gå på ei sandstrand. Men den typen me bevega oss i no, minna mest om å gå i ei grunn myr med eit tynt islokk. Eller som å vasse gjennom litt gammal crème brûlée. Eit lag skorpe som ga etter under føtene, og med ei kram røre under.
– Dette kan potensielt vere Noregs lengste snøvassing, kom det tørt frå Karl-Kristian.
Klokka var berre seks på morgonen, men sola varma så hardt at eg måtte rive av meg jakka og grave fram solbrillene frå botnen av løpesekken.
Kvifor dei låg nederst veit eg ikkje. Men dei hadde heldigvis overlevd natta. Søraust for oss stakk pinaklane på den mektige Langedalsbreen til vers, der breen bøygde seg ned mot Veitastrond. Vestover styrta breen ned mot Briksdalen. Lufta låg disig etter to veker med hetebølge. Me kunne så vidt skimte Hurrungane på den eine sida og Hornindalsrokken og Sunnmørsalpane på den andre. Rett fram låg Grense-varden og skygga for resten av ruta vår.
OPP MOT BREEN: Ein grøn jungel møtte oss i bratta opp mot Steinmannen. Sjokkgrøne bregner og høgstauder mot dei sommarvarme Jostedalsfjella, som henta ut frå eit nasjonalromantisk måleri.
Litt nærare oss såg me konturane av Bings Gryte. Ei gryteforma skål i isen som fyller seg med smeltevatn om sommaren. Internett kallar ho «Den blå lagune». Eg hadde utfordra Karl-Kristian Muggerud på bading der før turen, og badeløva var sjølvsagt klar. Men det var før turen.
No visste eg ikkje kva han tenkte om den planen. Sjølv var eg dritt lei heile greia. Me skulle jo eigentleg jogge. Dette var meir ambisiøst enn eg hadde sett for meg.
Å gå Jostedalsbreen på langs med ski i mai er ein klassikar. Det er kanskje den mest ikoniske langturen i norsk fjellheim. Å gjere det med joggesko i juli er mindre populært. Men på kompakt sommarsnø, gjennom natta når sola ikkje steiker, måtte jo det vere ein glimrande idé. Eigentleg treng eg ikkje så mange grunnar til å gjere det, for ein kvar unnskyldning for å tilbringe ei natt oppe på breen utnyttar eg.
For det er få, eller ingen, stader som gjev meg den same følelsen. Det uendelege landskapet. Den uendelege stillheita. Å stå der på Noregs tak og sjå dei høgste toppane på heile Vestlandet, utan å sjå eit einaste kunstig lys eller andre menneskeskapte greier. Berre snø, is, stein og himmel. Kanskje eit dyrespor. Eg treng slike stader for å lade batteria. Dei batteria som ikkje kan ladast i stikkontakta heime.
JOSTEDALSBREEN: Det vanlege er å gå her på ski. Men ikkje denne gongen. Foto: Vegard Aasen
I vinter las eg eit sitat av Clarice Lispector, frå ei bok ho skreiv under krigen i 1943:
«The modern tragedy is man’s futile attempt to adapt to the state of things he himself has created.»
Oversett til norsk, fritt og forenkla: Den moderne tragedia er at mennesket prøver å tilpasse seg ei verd dei sjølv har skapt.
Det sitatet har hengt i meg sidan. For kva er det vi gjer i 2025, om ikkje nettopp det?
Me prøver desperat å tilpasse oss klimaendringar, naturtap, krig, flyktningkriser og elende, samstundes som me held fram med å skape meir av det. Å rømme til toppen av Jostedalsbreen er kanskje min måte å stikke av frå den moderne verda på. Vekk frå støy, skjermar, sosiale medium, algoritmar, håplause nyheitsoppdateringar og varsel om at Meta skal bruke messenger-chattane våre til å trene sin kunstige intelligens.
No er eg redd for at denne tilfluktsstaden kan forsvinne. Den moderne verda har klatra seg til topps her og. Sjølvsagt fordi breen smeltar, tregrensa stig, og biomangfaldet er i fritt fall. Men og fordi dei lange klørne til kortsiktig profitt har strekt seg heilt opp til nasjonalparkgrensa. Det ligg planar på bordet om ein gondol som skal frakte 75 000 turistar opp til kanten av breen kvart år. Breen smeltar ikkje akkurat saktare av cruisebasert masse-turisme. Flora og fauna tåler ikkje belastninga. 75 000 årlege besøkjande øydelegg det produktet som gondolen skal selje: stille, urørt natur.
Så her var me. Karl-Kristian og eg stod klare i Krundalen til ein slags blanding av protest- , sjølvrealiserings- og flukt frå den moderne verda-joggetur.
Den overambisiøse planen var først å jogge heile breen på langs, men fornufta tok tak i oss, og me nedjusterte til ein lettversjon av ruta. Me skulle ta oss opp frå Krundalen til hyttene på Steinmannen, og følgje breen derfrå til Tverrfjellet, der gondolen er planlagt bygd, for å hytte litt med neven, og så vidare ned Lundeskar.
Fleire vart inviterte, og mange var gira, men ein etter ein melde forfall: hofter, knær, sår hals, ferieplanar. Eg trur eigentleg dei fleste hadde innsett at dette var ein dårleg ide og feiga ut. Sett vekk frå meg og Karl-Kristian, sjølvsagt. Me gleda oss til ei nydeleg natt med godt driv over breen på fast og fin sommarsnø, mens me delte djupe tankar.
Varm sommarnatt: Lufta låg disig etter to veker med hetebølge. Mot vest kunne me så vidt skimte Sunnmørsalpane i det fjerne.
Stien opp mot Steinmannen byrja i eit grønt og frodig landskap. Bregner, urter og høgstauder danna ein jungel som gjorde to naturglade sjelar som oss ekstatiske. Det sjokkgrøne mot den blå Tuftebreen var som henta frå eit overdrevent nasjonalromantisk måleri.
Me surra litt rundt i bregneskogen før me fann stien, som synte seg å vere like stupbratt som den var spektakulær. Me klatra opp den siste kneika medan dei siste solstrålane farga jostedalsfjella varme, og fekk følgje av ein turkamerat som aldri fann vegen inn i dei nasjonalromantiske måleria: Myggen.
Sjokoladepausa vart kort.
– Hvor langt opp tror du myggen kommer til å følge oss, spurde Karl-Kristian.
Eg hadde utfordra han til å stille filosofiske spørsmål undervegs slik at eg kunne skrive noko vakkert og smart i denne teksten. Eg var litt usikker på om dette kvalifiserte, men svarte det eg trudde:
– Den gir seg nok når me kjem til snøen rett her framme.
Det gjorde den ikkje.
«Dette kan potensielt vere Noregs lengste snøvassing.»
Me susa forbi Steinmannen i iveren etter å bli kvitt vår nye turkamerat, og bomma i farten på den siste staden der me kunne fylle vatn. Etter ein kjapp retur og påfyll, kunne me med fulle flasker starte brekryssinga. Første etappe var opp til Høgste Breakulen, rutas høgste punkt på 1957 moh.
Frå Steinmannen var snøen hard og fin, men jo høgare me kom, jo lausare vart det. I mitt hovud var dette feil. Snøen skulle jo bli fastare med høgda. Det var meldt minusgrader over 1800 meter, men det hjelpte ikkje. Dette lova dårleg for framdrifta.
Wow! Det er nattlysende skyer, sa Karl-Kristian og drog meg ut av snøgrublinga.
Eg kikka opp og såg eit glimtande, kvitt lys over horisonten. I augekroken såg eg eit lyn. Me snudde oss og såg eit nytt over Jotunheimen. Cumulonimbus-skyer hadde reist seg som ein hatt over Hurrungane, som eit ekko frå gamledagar, då fjella var stygge og jotnane regjerte. Nattlysande skyer på den eine sida, og torevær på den andre. Eit vakkert spenn mellom ro og uro.
Torevær var det me frykta mest. Her oppe var me to perfekte mål for lynet. Heldigvis var det langt vekke.
Bakken opp til Høgste Breakulen føltest uendeleg. Då me endeleg stod på toppen, var klokka halv to, og natta på sitt mørkaste. Dei nattlysande skyene haldt oss framleis med selskap, og himmelen bak Lodalskåpa var like blodraud som i vår, då eg var heldig og fekk oppleve to solnedgangar der. Mot aust og sør låg mørke tordenskyer, men dei haldt seg heldigvis framleis langt vekke. Ein tynn måne kika fram over horisonten. Det var ikkje eit vindpust. Total stillheit. Eg tok eit djupt andedrag og prøvde å ta det inn.
– BzzzzzzZZZZZZZZZZZZ!
– Nei faen, det er myggen! Han er her oppe òg!
Snø, is og høgde. Ingenting stoggar desse rakkarane.
Me jobba oss gjennom natta. Eg prøvde å tenkje store og filosofiske tankar, men kom aldri heilt i gang. Det var rett og slett for mykje fint å sjå på. Nokre gonger kan storslåtte landskap slå ihjel ønsket om større tankar, og det var kanskje det som skjedde no. Det kvardagslege tankegodset låg att nede i dalen, og gjorde det lettare å vere tilstades her og no.
Alle sansar er skrudd på. Alle små endringar i snøen vart registrerte. Fastare snø. Lausare snø. Fjør der ein rovfugl, sikkert ein jaktfalk, hadde slått ei rype. Ei daud raudstrupe som hadde smelta ned i ei grop i isen. Og heilt ferske hjortespor! Fem dyr som hadde kryssa breen frå Briksdalen til Veitastrond. Me gjekk rett over spora deira ved Kvitekoll, og dei kunne ikkje vere langt unna.
Å møte hjortespor her oppe var eigentleg ikkje så overraskande. Hjort og elg har trekt over breen så lenge dei har vore her. Mellom austlandet og vestlandet, eller frå den eine bredalen til den andre. I gamle dagar førte dei til og med buskap over her. Hestar og kyr som dei skulle selge på austlandet.
Eg lurer på kva dei ville ha tenkt om dei møtte to karar med joggesko og høg puls, som var her oppe for å realisere seg sjølv og hytte litt med neven.
IKKJE HEILT ALEINE: Ved Kvitekoll møtte me på spora etter fem hjortar som hadde kryssa breen like før oss. Hjorten kryssar ofte breen på denne måten.
Sola sneik seg forsiktig over horisonten litt etter halv fem. Me var berre halvvegs, og det gjekk seint. Kreftene rann ut, og denne turen var i ferd med å bli det folk kallar «type 2-moro». Den typen som ikkje er morosam medan du held på, men som blir det i ettertid. Om ei veke eller to.
Eg byrja kjenne uro. Eg hadde for lite vatn. For lite mat. Eg hadde rekna med å vere ferdig om nokre timar, men me låg langt bak skjema. Og me var forbi «point of no return».
Snøen vart endå verre. Som å gå i ei grunn myr med eit tynt islokk. Eg gjorde nokre nye, halvhjarta forsøk på djupe, filosofiske tankar, men det enda stort sett i:
«Kvifor er snøen så balle å bevege seg i?»
Sola steikte. Jakka måtte av, solbrillene på. Eg kikka bort på Kaldakari og Bjørnekyrkjebreen, som me besøkte i vinter. Eg trur det må ha vore den kaldaste dagen eg har hatt i fjellet. Då me kryssa Langedalen tidleg den morgonen, må det ha vore minus 35 med litt trekk. Eg trudde nesa skulle dette av. I dag var det venta 30 plussgrader nede i dalen. Kontrasten var heilt sprø.
Ruta vår
Som ein motreaksjon på den moderne verda brukte me ikkje klokke, men eg satte InReach’ en min på tracking. Den laga veldig beine strekar på tracken, men hamna på 38 km. Tippar det var nærare 40 kilometer med surreriet vårt. Høgdemeter ville den ikkje vise, men det er rundt 2000 trur eg. Ruta me skulle ta (stiplet slutt) skulle være litt over 50 km.
Eg var dritt lei. Det einaste eg såg fram til no var å sjå Bings Gryte for første gong, og å sjå Karl bade. Me jogga ned til gryta og kika spent oppi. Ho var tom. Berre blåis og to centimeter sløsj. Ein sprekk i isen viste der laguna hadde forsvunne. Som eit badekar nokon hadde trekt ut proppen av. Skuffande.
– Jeg legger meg ikke på magan nedi der nå for at du skal få et bilde, sa Karl.
Eg kikka på kartet. 15 kilometer med bre att til Tverrfjellet. I dette tempoet ville det ta mange timar. For mange. Men det var ei alternativ rute ned til Stardalen. Berre eit par kilometer unna kunne me få stein under føtene. Det freista. Sjølv om det betydde at me ikkje fekk hytte med neven mot gondolplanane på Tverrfjellet.
– Kva tenkjer du om å ta raskaste rute av breen ned i Stardalen?
Eg visste vel svaret før eg fekk det.
TIDLEG EXIT: Stardalen der nede.
Og slik blei det ein tidleg exit. Me var skjønt einige om at dette skulle vere ein hyggjeleg tur, med naturopplevinga i fokus.
Dei siste to timane hadde me ikkje klart å nyte noko som helst. Kroppen byrja å sei ifrå.
Me var slitne på nye stader. Å bevege seg i snø med joggesko er noko heilt anna enn å gå på fast underlag.
På veg ned i Stardalen gjorde eg eit nytt forsøk på noko filosofisk. Det gjekk litt betre no. Eg er usikker på om det kvalifiserer som filosofi, men eg kom fram til følgjande:
KRONIKK: Jostedalsbreen kan bli neste offer for gondol-kannibaliseringa i vestnorsk natur. Om firmaet Jostedalsbreen AS får gjennomslag for planane i Sunnfjord kommune, vil det årleg fraktast 100.000 turistar opp til nasjonalparkgrensa på Tverrfjellet i Jølster.
