Å fotografere ein leik med døden

Seks månader seinare sit tre gutar med ansikta klistra til vindauget på hurtigbåten – Krister, Vetle og meg sjølv. Inne på land ventar Adam Gairns og Hugh Francis Anderson. Dei reiste inn til hytta me skal bu på kvelden før med mesteparten av utstyret. Krister, Vetle og Hugh lagar ein dokumentar om snøbrettkjøring og mental helse. Eg og Adam er med som fotografar. «Det ser så sjuuukt bra ut! I dag skjer det! Sjå på di fjellan!» seier Krister entusiastisk og klistrar ansiktet endå hardare mot vindauget.

Les også

Kvænangen: Norges ukjente skiperle

Finnes det fremdeles ukjente skiperler i Norge? I så fall nominerer vi Kvænangen til den lista. Her kan man stå på ski fra fjellet til fjæresteinene – med mindre man ender opp midt i et polart lavtrykk og blir nedsnødd, da.

Værmeldinga såg dyster ut for denne turen, men så endra værmeldinga seg, og lova eit kort værvindu denne ettermiddagen. Og det ser verkeleg bra ut. Sola skin, og Kvænangstindan er farga krittkvit av snøen som kom for nokre dagar sidan.

Akkumuleringa av snø gjennom vinteren har gjort at tindane ser litt mindre skremmande ut enn sist eg såg dei. Rampa derimot, ser like skummel ut. Linja går på skrått på ei smal hylle i fjellsida, hengande over eit stup på eit par hundre meter. Den er vill og vakker, og ein draum å fotografere, men ein draum som fort kan bli eit mareritt.

Då Vetle spurte om eg ville vere med, trong eg tenketid. Ville eg eigentleg vere med? Være med for å dokumentere at ein god ven utsett seg sjølv for livsfare? Potensielt filme at han fell i døden? Å stille seg sjølv desse spørsmåla var ikkje noko form for krisemaksimering, men heilt naudsynt. Det er spørsmål eg har vore nødt til å stille meg sjølv ofte dei siste åra. Delvis fordi alderen fører med seg eit snev av klokskap og konsekvenstenking, og delvis fordi dei eg filmar og fotograferer pushar det lengre og lengre. “No-fall zones” har blitt dagligdags, og eg endar ofte i ein indre konflikt. Vil eg være fotografen som tek desse bilda, og kan inspirerer andre til å ta tilsvarende risiko? Taklar eg å sjå ein ven døy?

Les også

– Snowboard ble utløpet for uroen

Krister Kopala tok et oppgjør med seg sjøl, brøt med en stadig mer utagerende livsstil preget av rusmidler - og ble en av verdens beste storfjellskjørere.

Krister skjer ei grimase, bannar, og haltar seg langsamt oppover fjellsida. Kneet hans har vore vondt den siste veka, og kvart steg er ei påkjenning. Brettkøyringa går bra, seier han, men han veit ikkje om han klarer å komme seg opp til rampa. Krister skal gå åleine opp renna medan me andre ventar på eit platå i fjellsida. Me gir Krister ein knoke og byggjer oss ein kosleg levegg, men vinden endrar retning, og leveggen vert ein vindfangar. Eg tek ein joggetur på stegjerna for å halde varmen og lagar eit stegjernshol i den nye skibuksa, medan Vetle sender opp drona for å sjekke forholda på rampa. Men drona vil ikkje opp til rampa. Den vil heller kikke nærare på fjellveggen.

«Ehm, Vetle? Prøver du å filme eit heilt sjukt klipp no, eller har du mista kontrollen?»

Før Vetle rekk å svare, har drona dundra inn i fjellet. Når me etter kvart har lokalisert drona og fått plukka opp restane av den, er Krister halvvegs oppe i renna. Me kommuniserer på radioen og får beskjed om at kneet er dritt, men snøen er god. Han fortset oppover. Før han rekk å gå videre, tek vinden seg opp i styrke, og i løpet av minuttar har fjellet endra karakter og er eit inferno av fokksnø og sluff.

Snøen renn nedover fjellsida som ein foss, og Krister er fanga i renna. «Ser dokker det her? Det e heilt førbanna sjukt!» ropar han i radioen. Han klarar å karre seg bort til fast fjell på ein pinakkel midt i renna og får satt nokre sikringar i ein sprekk. «Hær e det berre å komme sæ vekk!» seier han, men det er lettere sagt enn gjort.

Les også

Nikolai Schirmer: Lager kinofilm om ukjent skikjører

Nikolai Schirmer kommer med den første norske skifilmen med kinodistribusjon siden Supervention 2.

Etter ein halvtime løyar vinden litt, og Krister susar ned att til oss. Det var den moglegheita. Om ikkje eit lite værmirakel skjer, er det no-go for rampa resten av veka. Det skal snø tett i to dagar før det vert mildare og Varsom truar med faregrad fire. Heldigvis trengs det mykje materiale til filmen ut over det å køyre rampa, så me får gjort noko konstruktivt desse dagane.

Same kveld heng dei første snøfnugga i lufta, og neste morgon ville alle skianlegg i Norge meldt om pudderalarm med mange utropsteikn bak. Me finstuderer Norgeskart, og konkluderer med at å finne turar som ikkje er i ei utløpssone eller i skredterreng syner seg å vere vanskeleg her oppe. Det er høge og bratte fjell i alle retningar. Perfekt for storfjellskøyring, men ikkje så bra for skogkøyring.

Dette må vere ein av få stader i Norge som ikkje har ein skog døypt «Japanskogen». Me finn likevel eit område som ser lovande ut. Me spenner på oss skia på verandaen – her oppe er det sjølvsagt ski-in, ski-out, sjølv på havnivå. For ein Sogning er det deilig å reise nordover i mars. Heime har våren komme nede ved fjorden, men i nord er det framleis full vinter, men med like lange dagar som heime. Luksus.

Me brøytar oss avgårde. Det har komme rundt 30 cm over natta, er vindstille, og snør framleis tett. Etter å ha krangla oss gjennom litt krattskog, opnar det seg opp ein fin glissen bjørkeskog.

«Jøss, her var det jo fint! Skal me døype den Japanskogen kanskje?»

Vetle kliner kameraet opp i fjeset på Krister medan dei går. Filmen skal dykke djupt i Krister og følelsane hans, og nærbilder er viktige. Vetle er så inni filminga at han nesten pirkar ut auga til Krister med staven, og me er farleg nær ein dramatisk slutt på turen. Etter litt latter og mobbing av Vetle går me videre til neste post på programmet: puddersvingen, eller «one turner» på fagspråket. Det er fullstendig whiteout, og sikta er fråværande. På første forsøk treff Krister den einaste avblåste klumpen i heile Kvænangen og klaskar hardt i bakken. Etter nokre saftige glosar og sjekk av kneet, er klar for andre forsøk.

Denne gongen går det betre, men snøskya han sender opp i lufta er så stor at ingen ser noko som helst før han kjem ut att av skya i stor fart, og eg må kaste meg til sida. «Helsikke, det her er jo livsfarleg!» ropar eg, før me ler litt og tuslar videre. Endå ein dramatisk nær slutten av turen oppleving. Me vert einige om at kaffi på hytta høyres bra ut, og sklir ned att.

Les også

Fremtidens Frank

– Potensialet oser jo av gutten

På ettermiddagen riggar Vetle og Hugh opp til intervju. Sjølve kjerna i historia til filmen er barndommen til Krister. Eg veit at det var ein røff oppvekst, men eg kjenner ikkje detaljane i historia, så under intervjuet vert eg sittande og høyre. Det gjer inntrykk. Dette er hard kost.

Neste dag har det snødd endå meir. Det vert ein av sesongens djupaste dagar, og Japanskogen er ikkje lengre bratt nok. Me surrar rundt og tek litt bilder og film før det er duka for ny runde med kaffi og intervju på hytta.

Hugh spør, Krister fortel, og me andre høyrer på. Han fortel om farens alkoholmisbruk, bruk av narkotika, og festar i heimen då han var liten. Vald. Fattigdom. Skyldfølelse. Farens død. Snowboard som gav han ein moglegheit til å flykte vekk frå alt. At han sjølv misbrukte marijuana og korleis han kom seg ut av det då han byrja å utforske fjella med brettet.

«I remember skiing some line really fast. Holding on for life. And I would come down and have a reaction of crying. I Just got it out. Dragging the devil out. The feeling was way better than what I got from smoking—feeling numb and empty. Snowboarding made me feel alive.»

Etter intervjurunden tek eg meg ein tur ut i snøværet. Det er heilt stille. Kun lyden av snø som treff stille hav. Ein god lyd. Perfekt for djupe tankar og refleksjon over livet. Historia til Krister har gjort inntrykk på meg. Eg skjønnar kvifor han er villig til å ta den risikoen han gjer. Det er terapi. Vegen ut av barndomstraumer som framleis sit i.

På ein måte rettferdiggjer det det han driv med, om det trengs noko rettferdiggjering?

Konsekvensane for oss andre dersom det går til helvette er dei same. Å sjå ein god ven dø i fjellet vert ikkje betre av å vite kvifor viljen til risiko er der. Eller kanskje litt? Eg veit ikkje. Og kva med alle dei som ikkje slit med traumer? Kvifor ta denne risikoen? Det hjelper uansett ikkje meg. Kvar gong eg får spørsmål om slike jobbar i framtida, kjem eg til å havne i den same skvisen. Eg kan sei nei, men det vert ikkje så mykje betre av å gå heime og vite kva som skjer. Linjene vert køyrt uansett, med eller utan meg, og nokon andre tek fotojobben.

Mildværet kjem og Varsom treff med faregraden. Store bruddkantar prydar fjellsidene. Fjellet sin tydelege signatur på at det er best å halde seg unna. Ei veke seinare er eg heime att i Sogn. I nord har forholda blitt betre, og Krister får kjørt rampa. Eg er letta, og glad på deira vegne.

Filmprosjektet er i boks. I april vert eg spurt om å vere med som fotograf under Teton Gravity Research sin filminnspeling i Lyngen, og eg takkar ja. Vetle er med som filmer. Veka før turen mistar Vetle ein god ven i ei skiulykke. Han sklir ut på ein bratt travers og fell i døden. Vetle er knust, men finn trøst i å halde fram med filminga. Å komme tilbake til fjellet, der alt føles både stort og ubetydeleg på same tid, gjer godt.

Mot slutten av opphaldet vert det avgjort å gjere noko spektakulært. Me skal gå gjennom natta for å filme «Glacier run» på Balgesvárri i soloppgangen. Ei gigantisk og mektig linje over ein hengebre som avsluttar i eit stort stup. No-fall zone. Eit fall her betyr døden. Plutseleg står eg på ny i denne situasjonen. Me går gjennom natta. Nordlyset dansar på himmelen medan me diskutererer liv og død, noko som føles naturleg etter ulykka veka før. Det er tydeleg at det ikkje berre er eg som har blanda følelsar for å dokumentere denne linja. Vetle føler på det same.

Himmelen er blodraud mot aust. Mot vest flottar fullmånen seg i ein palett av rosa og lilla. Eg kikkar ned linja og får eit sug i magen. Shit det ser hårete ut! Eg er redd. Eg har ein dårleg følelse for dette. Nikolai Schirmer skal droppe inn først. Endå ein god ven som skal utsette seg sjølv for livsfare. Eg sender opp drona. Hendene skjelv av nervøsitet og av dei tjue minusgradene. Nikolai droppar inn og susar ned renna i stor fart rett mot stupet. Han slakkar ned før cruxet og snik seg sakte ut av eksponeringa.

Les også

Ferdig med FWT: Hedvig Wessels nye plan

Å forsvare verdensmestertittelen i frikjøring kommer ikke på tale for Hedvig Wessel. – Nå kan jeg lukke det kapittelet, sier hun.

Jim Ryan er nestemann. Ein trivleg og jordnær amerikanar som eg har blitt godt kjent med i løpet av veka. Stålkant mot dårleg snø gir gjenklang i klippeveggen over breen. «NO NO NO!» ropar den andre amerikaneren på turen, Griffin Post. Han tek fortvila hendene til hovudet. «PLEASE STOP!» Eg ser at Jim tomahawkar nedover mot stupet, nedover mot døden. Helvette, det her skjer ikkje! Tenkjer eg. Følelsen er surrealistisk. Eg har forsøkt å forberede meg på dette, men kjenner at eg ikkje er forberedt i det heile tatt. Så stoppar han. Det er ikkje til å tru.

Me pakkar saman og møter Jim og Nikolai ved botnen av linja. Gir kvarandre ein klem. Det gjekk bra denne gongen. Eg kjem til å stå i den same skvisen på ny. Eg kjem til å fotografere gode venner som utset seg sjølv for livsfare på ny. Til slutt kjem det nok til å gå dårleg. Faren for at nokon døyr er stor, og det gjer vondt å tenke på. Både tanken på å miste nokon og tanken på å sjå det skje. Nokre menneskjer, som Krister, brukar det som terapi. Andre menneskjer har andre grunnar. Men eg trur at alle har forsont seg med konsekvensane om noko går gale. Om eg vel å takke ja til å dokumentere det, må eg og godta konsekvensane av det. Sjølv om det er jævlig.