Nokre fjell har så stor masse at dei skaper sitt eige gravitasjonsfelt.
«Du lever altså?» spør eg.
Det er eit ukjent tal minusgrader i teltet, alt har frose i løpet av natta. «Jadå», svarar han. «Er det kaffi snart?» Eg bankar litt krystallisert havremjølk ut av kartongen og fyrer opp gassbrennaren.
Sydbreen ligg i hjartet av Lyngsalpane, midt i det store Jiehkkevárri-massivet - Lyngen sitt høgaste fjell. Området har fått aukande merksemd dei siste åra på grunn av filmprosjekt med mellom andre Nikolai Schirmer og Krister Kopala. Likevel er det noko påfallande aude over denne staden. Breen fyller ein heil dal og er omkransa av veggar som sprengjer den normale målstokken. Men det er ikkje berre aude. Det er noko meir. Noko vi enno ikkje heilt har ord for. Vidar Innselset og eg landar i Tromsø fredag kveld, og med returbillett tidleg tysdag morgon har vi altså tre dagar på å utforske Sydbreen. Med leigebil køyrer vi mot Lyngen og finn teltplass i fjøra langs Storfjorden.
Det finst nokre vippepunkt. Grenser der alt byrjar akselerere og kaoskrefter tek over. Globalt handlar det kanskje om metangassen som ligg lagra under den sibirske tundraen. Lokalt, i pakkeprosessen på Furuflaten neste føremiddag, handlar det om ei italiensk espresso-kanne. Frå dette punktet vippar det. Og er grensa først kryssa i ein storsekk, finst det ingen veg attende. Det vi til slutt får stabla opp på ryggen må vere nærare 30 kilo.
Lyngen er kjend for lange innmarsjar. Men det er ikkje berre avstanden. Det er avstanden, vekta på ryggen og det enorme landskapet.
Frå fotballbana på Furuflaten fylgjer vi den tilnærma flate dalbotnen innover.Frå hytta i Lyngsdalen, der det er mogeleg å overnatte, ser vi innover mot Sydbreen og Jiehkkevárri-massivet. Det ser enormt ut. Vi tek fatt på bresletta, normalt ville fjella blitt større etter kvart som vi nærmar oss. Men ingenting skjer. Fjella ser akkurat like store ut. Avstanden lurer oss. Vi passerer Vestbreen og treff til slutt brefronten på sjølve Sydbreen. Og først no forstår vi målestokken på dette landskapet.
Breen stig gradvis, på høgre side reiser ein enorm vegg seg over oss med fleire brefall som heng rett ut over kanten. Dette er altså Jiehkkevárri, den kvite kjempen i nord. På venstre side ligg Bálgesvárri. Og der Jiehkkevárri er ein bulkete kjempe, er Bálgesvárri det elegante, feminine motstykket, ei kvilande isdronning med kvit, falda ballkjole, kjøleg og utilnærmeleg. Sydbreen flatar ut på om lag 700 moh, vi slår leir i det vi meiner må vere trygg avstand frå det kalvande monsteret over oss. På kartet er det ein og ein halv kilometer, sjølv om det ser urovekkjande kort ut.
«Så vi la att lyktene, men har med tre liter havremjølk og peanøttsmør på glas?» Vidar har akkurat kome opp på sida av meg.
«Stemmer. Det blir ikkje mørkt i Lyngen i slutten av april.»Vi skulle sjølvsagt snudd før, men nye fjell har ei eiga dragning. Ein liten kveldstur frå leiren har stadig blitt forlenga, vi står på ein bratt rygg høgt oppe i ei fjellside. Snøen lyser svakt i skumringa, det er mogeleg å gå vidare forbi skavlen over oss og kome heilt opp på toppegga. Men det er lydar i natta. Fjella snakkar. Vanlegvis forstår eg språket deira. Men dette er ukjent. Konsonantar flyt på ein djupare tone, eg kjenner det i magen. Og noko slår i djupet. Som ein runebomme.
«Kanskje vi skal snu her?» Vidar er einig. Snøen verkar veldig stabil, men utan lykter vil vi vere heilt hjelpelause om det skjer noko. Det er så bratt at vi lagar ei lita hylle i snøen til å skifte, mørkret vert stadig tettare, og lufta er fylt av halvt kviskrande, uforståelege setningar og ein tiltakande, djup rytme. Snakkar dei med oss? Eg køyrer først og ser så vidt konturane av ryggformasjonen vi er på, hjartet hamrar, det kjennest ut som eg er i fritt fall ut det konvekse, bratte punktet, snøen er mjuk og lett. Eg stoggar. Ropar opp i mørkret til Vidar at han kan kome. Trommene slår og stemmene fyller natta, men eg er sikker no. Kjempene snakkar ikkje med oss. Dei snakkar med kvarandre. Vidar kjem nedover utan ein lyd. Det er nesten heilt mørkt no, men vi stolar på det vi såg på veg opp, breen er heilt jamn og fin, vi opnar opp svingane og legg oss side om side nedover. Over oss lyser stjernene.
Eg vert ståande ute ved teltet ei stund denne kvelden. Trommene har stilna, berre eitt og anna slag kan framleis høyrast i det fjerne. Men stemmene er der framleis. Nye stemmer no. Djupe. Eg smakar på namna deira. Jiehkkevárri. Bálgesvárri. Gaskajiehkicohkka. Bálgesváhjiehkki. Eg har høyrt strupesong, som har noko urgammalt over seg. Dette liknar, men det kjem ikkje frå strupen, meir frå magen, frå djupet. Det kviler noko her. Noko med sjel. Vi må bli kjende med desse fjella litt gradvis.
– Nikolai?
Teltleiren ligg bada i iskaldt månelys. Over dansar nordlyset. Elles er det stille som i Saivo, dødsriket. Eg prøvar igjen.
– Nikolai?
Vi har vakna av stemmer. Stemmer forma i strupar av kjøt og blod denne gongen. Ein lang lysorm nærmar seg leiren, sikkert nærare ti personar. Eg veit at Nikolai Schirmer har eit prosjekt her oppe. Men den stille rekkja av lysbobler forsvinn forbi leiren vår akkurat utanfor høyrbar avstand, og vi er igjen åleine i natta.
Morgonen gryr. Noko skal skje, vi kjenner det på oss. Bálgesvárri er iskald og blå. Fjellet har ein hengande bre som sluttar midt i fjellsida i ein enorm, blågrøn isvegg. Snart anar vi eit svakt rosaskjær på toppen. Det veks gradvis. Først ei lysande linje øvst. Så vert den blå veggen sakte farga rosa, alt gløder. Små prikkar kjem til syne på toppen. Og frå leiren, med hjartet i halsen, ser vi dei små prikkane køyre ut i den eksponerte linja over isveggen, ein etter ein.
– So there is a coffebar at the glacier?
– Of course, have a seat! Espresso? Caffè latte?
Amerikanarane er tydeleg begeistra over serveringa. Eg hadde rett, det er Nikolai og fylgjet hans, dei svinga utanom leiren vår kvelden før for ikkje å vekkje oss. Sola gjev endeleg litt varme no, dei seier det var -30 på toppen i natt. Ikkje rart det var kjøleg i teltet. Etter kaffiserveringa vinkar dei farvel. Og igjen senkar denne kvilande stilla seg over breen. Det er som stilla i ein stor katedral, der menneske går rundt på golvet, men der støyen dei lagar berre ligg som eit teppe lengst nede, rommet er så stort at stilla fullstendig overdøyver støyen. Skispora ned hengebreen på Bálgesvárri er det einaste som minner oss på at vi hadde besøk.
Vi køyrer eit par linjer denne dagen, og det er tett før vi sovnar etter middagen nede i leiren. Men det står ei isdronning over oss. Vi må skunde på for å rekke lyset, dronninga er meir opphøgd enn vi trur. Og på vegen opp mot Bálgesvárri slår det meg at Lyngen ikkje har fjell. I alle fall denne delen av Lyngen. Lyngen har massiv. Det er så mykje større. Breane er så enorme. Vi ser ned på Sydbreen under oss, leiren er berre så vidt synleg som ein liten prikk. Vi når toppen rett før sola går ned i ei verd som er farga fullstendig rosa.
Vi kjenner det begge denne kvelden. Noko dreg i oss. Noko stort. Kanskje er det den enorme massen til fjellet. Som ein himmellekam som påverkar alt i nærleiken, kjem du for nær, vert du dregen inn mot gravitasjonsfeltet. Vi er komne for nær Jiehkkevárri. Vi har ikkje med klatreutstyr, og den vanlege ruta opp frå Sydbreen krev, etter det vi har lese oss fram til, klatring. Men frå Bálgesvárri såg vi ein bratt og kompleks flanke aust for Sydryggen, den reiser seg direkte frå Sydbreen og endar oppe på platået.
På kartet verkar det som vi derifrå når hovudtoppen og kan fylgje den vanlege ruta vidare over Kveita, som er den neste store brekuppelen etter hovudtoppen. Men frå punktet der normalruta tek av ned Fugldalsbreen mot Fugldalsskaret, må vi forlate allfarveg for kome oss attende til leiren. Rypdalsbreen leier ned mot Fugldalsvatnan, derifrå ser det ut til at vi kan gå opp over Vestbreen og kome ned til bresletta i Lyngsdalen. Derifrå kjenner vi vegen opp til leiren. På kartet er ruta minst 22 kilometer i luftlinje og inneber over 2200 høgdemeter stigning. Men den har ein tiltalande estetikk. Kva om vi prøvar neste dag? Vi diskuterer nokre andre alternativ, men blikket glir stadig attende til streken vi har laga på kartet. Vi er innanfor gravitasjonsfeltet. Usynlege krefter dreg i oss.
Idet vi legg oss høyrer vi igjen dei djupe trommene i natta. Eg blir liggande å lytte. Til fjellet over oss. Til breen under oss. Til lyden av djupe stemmer og fjerne skapningar.
Det er ei underleg natt. Fleire gongar vaknar eg av dyr som passerer teltet. Først rev. Så lyden av ei mengd klauver. Og til slutt luskande, breie potar frå store dyr.
Neste morgon er det ingen spor etter dyra som passerte, berre skispor. Eg ser opp mot kjempen over oss. Kva for ein stad er dette eigentleg? Men alt er normalt, fjellet er stille no.
«Blåis?»
«Ja, det ser slik ut.»
Vi har kryssa heile Jiehkkevárri-massivet og står på eit lite galleri over Rypdalsbreen der vi ser utfor kanten. Det er iskaldt og skuggefullt. Vidar studerer den uklare blå linja ein kamerat av oss har etterlate seg på Strava og sendt meg på sms.
«Det skal vere ned her.»
Eg skulle ynskje vi høyrde fjella snakke igjen, men her er det breen som regjerer, den ligg som ein frosen urskapning vi ikkje kjenner lynnet til. Eit smalt snøfelt leier ned midten av breen med delvis gjenfylte tverrsprekker, store isblokker stikk opp på begge sider. I tillegg er det to bratte delar av breen lenger nede som vi ikkje ser frå toppen.
«Det var sikkert meir snø det året», seier eg med referanse til Strava-sporet. Vidar nikkar. Det er mest freistande å snu. Ingen av oss har køyrt ned eit ukjent brefall med innslag av blåis før. Men vi har tau i sekken. Det er kaldt og snøen er uvanleg stabil. Er det ein gong ein skal gjere dette, må det vere akkurat på desse forholda.
Eg er enno usikker på den faktiske funksjonen til tauet. Men det kjennest tryggare. I starten ser vi nok meir ut som to synkronsymjarar på land, fullstendig ute av synk. Eg, som ligg bak, viklar stadig tauet inn i skia, men etter kvart kjem vi inn i noko som liknar ein koreografi. Vidar passerer tverrsprekkene og banda av tversgåande blåis, eg ligg bak med full vekt på stålkantane og isøksa i beredskap.
«Eg trur vi kan ta av tauet her!» Vidar har kome ned til ein konveks kant. Eg er skeptisk. «Korleis ser det ut vidare då?» «Ingen fleire sprekker. Men eit isfelt vi må over.» Eg skrensar gjennom sprekkområdet og stoggar nokre meter over Vidar. Han har rett. Det gjev ikkje meining å ha tau her. Isfeltet er einaste veg vidare.
Eg har sett dette på film. Men å gjere det i praksis er noko heilt anna. Vidar er først. Eg høyrer lyden av ski mot is, så treff han den vindpakka snøen under, etter nokre meter legg han seg over i sving og får kontroll på farta. Så er det min tur. Eg tek sats eit par gongar og stoggar meg sjølv i rørsla før eg endeleg slepp meg ut. Det er ei merkeleg kjensle av å vere i kontakt med eit underlag, men samstundes vere i fritt fall. Skia klaprar mot isen, friksjonen er tilnærma lik null, eg treff snøfeltet, prøvar ta ned fart litt for tidleg og mister retninga i kartongsnøen, brukar ein lang sving på å finne att balansen, etter eit par svingar har eg igjen kontroll. Eg stoggar nede ved Vidar.
«Dette var noko nytt», seier eg, og ser oppover. «Ja», seier han.
Vi held fram nedover breen, neste brefall har vore skjerma for vind og snøen er heilt laus og upåverka. Vi held oss inntil fjellet og kan legge store svingar nedover med ein labyrint av blåis rett framfor og til venstre for oss.
Ein bratt og nesten kilometerlang travers i enormt terreng fører oss ned mot Fugldalsvatnan, og vi tek fatt på oppstigninga mot Vestbreen. Som Sydbreen fyller den ein heil dal, men er inndelt i eit naturleg øvre og nedre platå. Heile breen ligg i skugge, temperaturen må ha falle til under -25, og sjølv etter veker med høgtrykk er her ikkje eit einast skispor. Brått verkar Sydbreen som ein trygg og bebudd heim.
På det høgste punktet tek vi av fellane, men kulden gjer at skia nesten ikkje glir. Eg mistenkjer at dei smalare skia til Vidar har mindre friksjon, han dreg ifrå. Eg held begge hanskane framfor ansiktet for å beskytte meg mot kulden, og skimtar Vidar berre som ein liten prikk langt der framme, stadig mindre og fjernare. Brått kjem den store einsemda over meg. Dette er ikkje ein stad for menneska. Ikkje eingong fjella snakkar her. Alt er berre reint og kaldt og eldgammalt.
Nede på det andre platået må eg stake i ei brutal takt for i det heile å kome framover. Mjølkesyra slår inn, men å skøyte er like tungt, dess meir trykk eg legg på skia i fråsparket, dess meir motstand får skia. Til slutt vaggar eg framover som ei gås mot staden der Vidar har stogga.
Det er no Vidar ser renna. Rett til høgre for oss går den opp til eit skar som må leie over til Midtbreen. Vi har vore ute i nytt og stort terreng lenge no, og det tek litt tid før hjernen min greier å ta inn entusiasmen hans, men eg innser at han har rett. Høgdemeterane må vi gå uansett, her eller nede i dalbotnen, men denne ruta vert absolutt meir spennande. Og vi får kryssa alle dei tre store breane.
Sola har forsvunne frå toppane, natta er på veg. Vi stakar oss over Midtbreen, høgt der oppe ligg Kveita og brefallet Dei Hengande Hagar som vi kryssa tidlegare på dagen. Under oss ligg Sydbreen. Og langt der framme ser vi teltet vårt.
Stilarten siste stykket vert ei veksling mellom fisk og gås. Vi har akkurat nok kaffi til å koke ein siste kopp medan vi pakkar inne i teltet. Trekken på breen er gjennomtrengjande, vi skulle gjeve mykje for å krype ned i soveposane og bli ei natt til. Men flyet går klokka åtte neste morgon.
Det er tolv kilometer attende til Furuflaten. Sekkene kjennest nesten like tunge som då vi kom opp, spesielt sidan vi må stake og skøyte over heile bresletta i Lyngsdalen. I den vesle motbakken ut av dalen må vi av med skia, og eg snur meg attende for å få eit siste glimt av den kvite kjempen. Stjernene har byrja kome fram. Brekuppelen lyser mot nattehimmelen. Der oppe var vi altså. To små prikkar i ein katedral av is og snø. Vi gav etter for gravitasjonskreftene. Vi laga vår eigen travers over Jiehkkevárri. Og som to Noaidi har vi høyrt dei fjerne runebommane.
«Kven er du?» spør eg undrande, framleis vend mot fjellet. Det svarar ikkje.
Men svaret ligg her. I lufta. I snøen. I berget. I isen. Det finst språk du ikkje forstår, og likevel forstår. Vi glir attende gjennom natta.
*Forutsetter 12 måneder bindingstid. Kanselleres når du vil, med tilgang ut bindingstiden.
Alle abonnement fornyes automatisk. Se Fri Flyts bruker- og abonnementsvilkår her.
Fri Flyt gir deg reportasjer, nyheter og forbrukerstoff om ski og andre bratte aktiviteter, hovedsaklig med norsk natur som arena.
Magasinet Fri Flyt kommer 8 ganger i året, med sykkel, friluftsliv og klatring på sommerstid, og ski og topptur om vinteren.
Redaksjonen arbeider etter Redaktørplakaten. Holdninger og meninger i Fri Flyts reportasjer er ikke nødvendigvis i tråd med redaksjonens syn.
Fri Flyt har ikke ansvar for innhold på eksterne nettsider som det lenkes til. Kopiering av materiale fra Fri Flyt for bruk annet sted, crawling, skraping, indeksering (for eksempel tekst og datamining) er ikke tillatt uten avtale.
Org.nr: 979754582
Fri Flyt AS
Postboks 1185 Sentrum
0107 Oslo
Tlf: 21 04 77 45 (8-16 man-fre)
kundeservice@friflyt.no
Vi svarer raskt på mail.
Tlf: 21 95 14 20 (9-10 tirsdag og torsdag)
Fri Flyt utgis av Fri Flyt AS | Postboks 1185 Sentrum, 0107 Oslo
Ansvarlig redaktør og daglig leder: Anne Julie Saue | Redaktør: David Andresen | Journalister: Tore Meirik | Christian Nerdrum | Henning Reinton (magasinansvarlig)
Salgssjef Fri Flyt AS: Robert Robertsen
